Η μαθημένη αβοηθησία – «Θα το κάνεις για μένα μαμά;»
“Θα μου φέρεις τα παπούτσια μου; Θα βρεις τις μπογιές μου; Θα φτιάξεις τη τσάντα μου; Θα κάνεις τα καθήκοντά μου; Θα πεις στη δασκάλα ότι ήμουν άρρωστος και δε μπόρεσα να διαβάσω;”. Αρκετά συχνά τα παιδιά ζητούν από τους γονείς να τα εξυπηρετούν. Για τα παιδιά αυτό είναι κάτι το φυσιολογικό δεδομένου ότι εμπιστεύονται τους γονείς και έχουν ανάγκη την προσοχή και τη συνεισφορά τους!
Τι γίνεται όμως όταν οι γονείς το παρακάνουν και καταλήγουν να γίνονται υπηρέτες των μικρών αφεντικών τους; Τι ακριβώς διδάσκεται και αντιλαμβάνεται το παιδί για τον εαυτό του όταν οι γονείς κάνουν τα πάντα για αυτά; Μπορεί να βρεθεί το παιδί στη λανθασμένη κατάσταση της μαθημένης αβοηθησίας;
Τι είναι αυτό που ονομάζουν οι ειδικοί μαθημένη αβοηθησία ή μαθημένη ανικανότητα;
Η μαθημένη αβοηθησία ή ανικανότητα, είναι η κατάσταση ενός ανθρώπου που έχει μάθει να συμπεριφέρεται αβοήθητα, αδυνατεί να ανταποκριθεί ακόμα και αν υπάρχουν ευκαιρίες για να βοηθήσει τον εαυτό του. Σχετίζεται άμεσα με την πεποίθηση “δεν είμαι ικανός να κάνω κάτι” γιατί δεν είμαι αρκετά καλός, αρκετά έξυπνος, αρκετά ταλαντούχος. Η πεποίθηση δεν είμαι ικανός να …., έχει αποδειχθεί στον εαυτό μας και έχει ενισχυθεί από κάποια εμπειρία στη διάρκεια της ζωής μας, ανεξάρτητα από το πόσο μικρή ή μεγάλη διάρκεια είχε.
Συνοψίζοντας σε μια πρόταση θα λέγαμε πως η μαθημένη αβοηθησία ή ανικανότητα, είναι η συμπεριφορά που καθοδηγείται από την πεποίθηση “δεν μπορώ”. Πώς καλλιεργείται όμως αυτό το συναίσθημα στα παιδιά;
Όταν οι γονείς καλλιεργούν τη μαθημένη αβοηθησία.
Όλοι οι γονείς θέλουν να έχουν παιδιά ανεξάρτητα που να πιστεύουν στον εαυτό τους και στις ικανότητές τους, και να μπορούν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους. Ωστόσο, πολλοί γονείς ανατρέπουν τις πραγματικές τους προθέσεις ακόμα και ασυνείδητα, και ενισχύουν τα συναισθήματα αβοηθησίας και ανικανότητας των παιδιών.
Αρκετά συχνά, οι ρυθμοί των γονιών είναι ασταμάτητοι και κινούνται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αρκετός χρόνος να σκεφτούν τι είναι αυτό που κάνουν και γιατί το κάνουν. Μεγάλο μέρος της ζωής τους φαίνεται να έχει μπει στον αυτόματο πιλότο τρέχοντας από τη δουλειά στο σχολείο και από το σχολείο στο σπίτι, από το σπίτι σε δραστηριότητες αναλαμβάνοντας ευθύνες, ευθύνες, ευθύνες! Ως αποτέλεσμα, οι γονείς αποκτούν τη συνήθεια να κάνουν τα ίδια πράγματα χωρίς να σκέφτονται τι μπορούν και πρέπει να κάνουν τα παιδιά.
Σκεφτείτε για λίγο τον τρόπο που επικοινωνείτε με τα παιδιά σας. Χρησιμοποιείτε λέξεις και φράσεις που χτίζουν την αυτονομία και την ανεξαρτησία, ή μήπως ακόμα και άθελά σας η επικοινωνία και η συμπεριφορά σας διδάσκει στα παιδιά το αντίθετο; Πόσο συχνά λέτε στα παιδιά “Άσε, θα στο φέρω εγώ, θα το κάνω εγώ για σένα, θα το χειριστώ εγώ, θα έρθει κόσμος και μάζεψα τα πράγματά σου, αυτό είναι πολύ δύσκολο για σένα;”
Κάθε φορά που ένας ενήλικας κάνει για το παιδί πράγματα που μπορεί να κάνει από μόνο του, μεταφέρει το μήνυμα ότι ξέρει περισσότερα ή καλύτερα. Ακόμα και αν αυτή είναι η αλήθεια, τα παιδιά χρειάζονται και θέλουν να μάθουν να κάνουν τις επιλογές τους, να παίρνουν τις αποφάσεις τους και να κάνουν πράγματα μόνα τους. Όταν οι γονείς ή οι ενήλικες παρεμβαίνουν συνεχώς σε ευθύνες και δραστηριότητες των παιδιών, εμποδίζουν την ανάπτυξη και τη βελτίωση δεξιοτήτων που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή.
Πώς επηρεάζει η υπερβολική εμπλοκή των γονιών τα παιδιά;
Συνήθως οι γονείς που κάνουν πάρα πολλά για το παιδί τους αναλαμβάνοντας όλες τις ευθύνες του, το κάνουν υπερβολικά απαιτητικό. Αν και όλα τα παιδιά μπορεί να γίνουν απαιτητικά ή παραπονιάρικα σε ένα βαθμό, όταν το παιδί ζητά συνεχώς πράγματα και σπεύδουν οι γονείς να τα ικανοποιήσουν αντί να αφήσουν το παιδί να εξυπηρετήσει τον εαυτό του, τότε κατά πάσα πιθανότητα το παιδί θα αναπτύξει ένα ισχυρό αίσθημα ανικανότητας που θα το επιδεικνύει αργότερα σε πολλούς τομείς της ζωής του.
Το παιδί αρχίζει και μαθαίνει ότι οι γονείς είναι αυτοί που θα του βρουν απαντήσεις και λύσεις σε οτιδήποτε, με αποτέλεσμα να παραιτείται από κάθε προσπάθεια. Στην πραγματικότητα όμως τα παιδιά είναι σε θέση και μπορούν να λύνουν πολλά πράγματα από μόνα τους. Μπορεί να χρειαστεί περισσότερη προσπάθεια από την πλευρά τους και λιγότερη εμπλοκή από τους γονείς, στο τέλος όμως θα μπορέσουν να τα καταφέρουν!
Επίσης, το παιδί μπορεί να αρχίσει να φαίνεται ανίσχυρο και ανίκανο να ολοκληρώσει τις εργασίες του και τα καθήκοντά του. Αν οι γονείς πιάνουν τον εαυτό τους να αναλαμβάνουν συνεχώς τις ευθύνες των παιδιών όπως να συμμαζεύουν τα δωμάτιά τους, να μαζεύουν τα πιάτα τους, να κάνουν τα καθήκοντα του σχολείου, τότε θα πρέπει να σκεφτούν ότι όλες αυτές οι συμπεριφορές σε καμία περίπτωση δεν βοηθούν τα παιδιά να μάθουν να λειτουργούν ανεξάρτητα και με υπευθυνότητα. Μπορεί να φαίνεται στους γονείς πιο εύκολο και πιο αποτελεσματικό, όμως θα πρέπει να θυμούνται ότι πολύ σύντομα τα παιδιά θα βρεθούν αντιμέτωπα με την ανάληψη ευθύνης ως έφηβοι και ως ενήλικες.
Όταν οι γονείς αναλαμβάνουν τα πάντα για τα παιδιά, είτε από ενοχή ή εξάντληση, είτε επειδή θέλουν απλά να γίνει η δουλειά πιστεύοντας πως αυτή είναι η εύκολη διέξοδος, δημιουργούν στα παιδιά εξάρτηση αντί για αυτονομία.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Οι γονείς πρέπει και οφείλουν να επιτρέπουν και να ενθαρρύνουν τα παιδιά να κάνουν πράγματα από μόνα τους, ακόμα και αν κάνουν λάθη. Από την ηλικία των τριών ετών τα παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν να εξυπηρετούν ως ένα βαθμό τον εαυτό τους και να συμμετέχουν στο σπίτι με τη βοήθεια των γονιών.
Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν την αυτονομία και την ανεξαρτησία δείχνοντας στα παιδιά τι και πώς μπορούν να κάνουν κάτι, και να τα αφήνουν να διαχειρίζονται καταστάσεις μαθαίνοντας μέσα από την προσωπική τους εμπειρία. Αν θέλουν να δουν μια συμπεριφορά, πρέπει να τη διδάξουν και να αφήσουν το παιδί να τη χρησιμοποιήσει δείχνοντάς του ποιες είναι οι προσδοκίες τους.
Όταν έχει κάποιο πρόβλημα το παιδί, είναι σημαντικό οι γονείς να του δώσουν τη δυνατότητα να δει ποιες είναι οι επιλογές του και οι εναλλακτικές λύσεις. Η βοήθεια στο παιδί θα πρέπει να δίνεται με σκοπό να διδαχτεί και να μάθει μέσα από αυτήν.
Τέλος, οι γονείς θα πρέπει να θυμούνται ότι όταν εμπλέκονται υπερβολικά στις ευθύνες και στις υποχρεώσεις των παιδιών, ελαχιστοποιούν τις εμπειρίες τους και τα αποδυναμώνουν. Αποτρέπουν τη δημιουργία της αυτονομίας και της ευελιξίας στο να ξεπερνούν δυσκολίες και προβλήματα. Ουσιαστικά τα παιδιά μένουν χωρίς στήριξη, βυθισμένα σε ένα αίσθημα αποθάρρυνσης και ανικανότητας, ακόμα και αν οι γονείς πιστεύουν ότι πράττουν για το καλό του παιδιού.
Την επόμενη φορά που θα ακούσετε “Θα το κάνεις για μένα μαμά;” και βρεθείτε στον πειρασμό να κάνετε κάτι για το παιδί σας, σταματήστε και αναρωτηθείτε “Μπορεί το παιδί μου να το κάνει από μόνο του αντί για μένα;”. Το πιθανότερο είναι ότι θα διαπιστώσετε ότι η απάντηση είναι ένα μεγάλο και ηχηρό ναι!
