Τι είναι η περιέργεια και πώς επιδρά στον εγκέφαλό μας;
Πώς εξηγείται το ηλιοβασίλεμα; Σε όλους μας αρέσει να το θαυμάζουμε, αλλά η Γιολάντα Μπλάκγουελ, δασκάλα δημοτικού που διδάσκει το μάθημα της επιστήμης σε δημοτικό σχολείο στο Ντέιβις στην Καλιφόρνια, ήθελε οι μαθητές της να σκεφτούν πραγματικά τι είναι αυτό, να αναρωτηθούν και να κάνουν ερωτήσεις.
Έτσι, τους προέτρεψε να παρακολουθήσουν ένα βίντεο από ένα ηλιοβασίλεμα στο YouTube ως μέρος του μαθήματος της φυσικής.
“Τους ρώτησα: ΄Λοιπόν, τι κινείται και γιατί;΄“ λέει η Μπλάκγουελ. Οι μαθητές είχαν πολλές ιδέες. Ορισμένοι πίστευαν ότι ο ήλιος κινείται. Άλλοι, φυσικά, γνώριζαν ότι ένα ηλιοβασίλεμα είναι το αποτέλεσμα της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της.
Μόλις η συζήτηση άνοιξε, οι ερωτήσεις άρχισαν να γίνονται περισσότερες. “Η μεγαλύτερη μου πρόκληση είναι να προσπαθώ να διατηρώ την υπομονή τους ”, λέει η ίδια. ” Όμως έχουν τόσες πολλές ενδιαφέρουσες ερωτήσεις”. Κάθε δάσκαλος θέλει να έχει στην τάξη του μαθητές που να έχουν ερωτήσεις και στη συνέχεια να εξερευνούν τις απαντήσεις. Και στην καρδιά όλων αυτών των μαθητών, βρίσκεται η περιέργεια.
Η Μπλάκγουελ, όπως και πολλοί άλλοι καθηγητές, καταλαβαίνει ότι όταν τα παιδιά είναι περίεργα, είναι πολύ πιο πιθανό να διατηρήσουν την προσοχή τους στο μάθημα. Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό;
Τι είναι η περιέργεια και πώς λειτουργεί;
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Οκτωβρίου του περιοδικού Neuron υποδηλώνει ότι η χημεία του εγκεφάλου μας αλλάζει όταν γινόμαστε περίεργοι, βοηθώντας μας να μάθουμε και να διατηρήσουμε καλύτερα την πληροφορία.
Οι εγκέφαλοί μας στην περιέργεια
“Κάθε ημέρα, δεχόμαστε ένα καταιγισμό νέων πληροφοριών”, λέει ο Τσάραν Ρανγκανάθ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και ένας από τους ερευνητές πίσω από την μελέτη. “Αλλά ακόμη και άνθρωποι με πολύ καλή μνήμη, θυμούνται μόνο ένα μικρό ποσοστό του τι συνέβη πριν από δύο ημέρες”. Ο Ρανγκανάθ ήταν περίεργος να μάθει γιατί διατηρούμε κάποιες πληροφορίες και ξεχνούμε άλλα πράγματα.
Έτσι, ο ίδιος και οι συνάδελφοί του, συγκέντρωσαν 19 εθελοντές και τους ζήτησαν να επανεξετάσουν πάνω από 100 ερωτήσεις ποικίλων θεμάτων. Ερωτήσεις όπως “Τι σημαίνει πραγματικά ο όρος ‘δεινόσαυρος΄“ και “Ποιο κομμάτι των Beatles παρέμεινε στα charts για19 εβδομάδες”; Οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν την κάθε ερώτηση ανάλογα με το πόσο περίεργοι ήταν να μάθουν την απάντηση.
Στη συνέχεια, ο καθένας επανεξέτασε τις ερωτήσεις – και τις απαντήσεις του – ενώ οι ερευνητές παρακολούθησαν την εγκεφαλική δραστηριότητα τους μέσα από μαγνητικές τομογραφίες. Όταν η περιέργεια των συμμετεχόντων κορυφωνόταν, τα τμήματα του εγκεφάλου τους που ρυθμίζουν την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή φωτίζονταν. Τα περίεργα μυαλά παρουσίασαν επίσης αυξημένη δραστηριότητα στον ιππόκαμπο, ένα μέρος το οποίο εμπλέκεται στη δημιουργία των αναμνήσεων.
“Υπάρχει αυτό το βασικό κύκλωμα του εγκεφάλου που ενεργοποιεί τους ανθρώπους να γνωρίσουν τα πράγματα που τους παρέχουν μία εγγενή επιβράβευση”, εξηγεί ο Ρανγκανάθ. “Αυτό το κύκλωμα φωτίζεται όταν κερδίζουμε χρήματα ή μας δίνεται μία καραμέλα. Επίσης, φωτίζεται και όταν γινόμαστε περίεργοι”.
Όταν ενεργοποιείται το κύκλωμα, οι εγκέφαλοί μας απελευθερώνουν μια χημική ουσία που ονομάζεται ντοπαμίνη, η οποία μας διεγείρει. “Η ντοπαμίνη φαίνεται επίσης να παίζει ρόλο στη βελτίωση των συνδέσεων μεταξύ των κυττάρων που εμπλέκονται στη μάθηση”. Πράγματι, όταν οι ερευνητές αργότερα εξέτασαν τους συμμετέχοντες σχετικά με το τι έμαθαν, όσοι ήταν πιο περίεργοι, ήταν πιθανότερο να θυμούνταν τις σωστές απαντήσεις.
Η περιέργεια μας βοηθά να μαθαίνουμε επίσης βαρετά πράγματα
Υπήρχε μία παραλλαγή στη μελέτη του Ρανγκανάθ: κατά τη διάρκεια του πειράματος, οι ερευνητές έδειξαν στιγμιαία φωτογραφίες τυχαίων προσώπων, χωρίς να παρασχεθεί στους συμμετέχοντες καμία εξήγηση ως προς το γιατί.
Εκείνοι οι συμμετέχοντες που η περιέργεια τους βρισκόταν στην κορύφωση όταν έγινε η παρουσίαση των προσώπων, ήταν και εκείνοι που θυμόντουσαν καλύτερα αυτά τα πρόσωπα. Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι όταν έμαθαν ότι τα περίεργα μυαλά είναι καλύτερα στη μάθηση, όχι μόνο για θέματα που τους αφορούν, αλλά και για άλλα πράγματα – ακόμη και για τις παρεπόμενες, βαρετές πληροφορίες.
“Ας πούμε ότι βλέπετε το φινάλε του Breaking Bad”, εξηγεί ο Ρανγκανάθ. “Αν είστε μεγάλος θαυμαστής του σήριαλ, θα έχετε σίγουρα περιέργεια να μάθετε τι θα συμβεί στους κύριους πρωταγωνιστές του. Αναμφίβολα, μπορείτε να θυμάστε τι συμβαίνει στο φινάλε”, λέει “αλλά μπορείτε επίσης να θυμηθείτε τι φάγατε πριν να δείτε το επεισόδιο και τι κάνατε αμέσως μετά”.
“Αυτό είναι ένα φαινόμενο που οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους στην τάξη”, λέει η Ήβη Μαλάια, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τέξας. “Ας υποθέσουμε ότι ένα παιδί θέλει να γίνει αστροναύτης”, λέει. “Λοιπόν, πώς θα συνδεθεί αυτός ο στόχος με τους πίνακες μάθησης πολλαπλασιασμού; Ένας δάσκαλος μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να λύσουν ένα αριθμητικό πρόβλημα που αφορά στην εξερεύνηση του διαστήματος”, λέει η Μαλάια.
Στο τέλος του μαθήματος, οι μαθητές μπορούν να θυμούνται την απάντηση στο αριθμητικό πρόβλημα, αλλά θα θυμούνται επίσης ότι βρήκαν την απάντηση μέσω του πολλαπλασιασμού. “Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά, βασικά, θα μπουν στη θέση του οδηγού”, λέει η Μαλάια. “Αισθάνονται ιδιαιτέρως καλά εάν ανακαλύψουν κάτι, αν κατασκευάσουν τα ίδια τη γνώση”.
Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν ενστικτωδώς αυτή την τεχνική για χρόνια, προσθέτει και τώρα η επιστήμη την υποστηρίζει με ερευνητικές αποδείξεις. “Η περιέργεια είναι πραγματικά ένα από τα πολύ έντονα και πολύ βασικά κίνητρα στους ανθρώπους. Η εκπαίδευση θα πρέπει να βασιστεί σε σχέση με αυτή τη συμπεριφορά”.
Τι δεν γνωρίζουμε ακόμη για την περιέργεια
Υπάρχουν πολλοί επιστήμονες οι οποίοι ακόμα δεν γνωρίζουν την περιέργεια. “Υπάρχουν μόνο λίγες μελέτες σχετικά με την περιέργεια” λέει ο Ρανγκανάθ. “Είναι πολύ δύσκολο να μελετηθεί”.
Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν, για παράδειγμα, γιατί ακριβώς νιώθουμε τέτοια διέγερση μέσω της μάθησης, αν και ο Ρανγκανάθ λέει ότι μας κάνει νόημα από μια εξελικτική σκοπιά. “Ενδεχομένως να έχουμε ένα βασικό κύκλωμα στον εγκέφαλό μας για την καταπολέμηση της αβεβαιότητας”, λέει. “Όσα περισσότερα γνωρίζουμε για τον κόσμο, τόσο πιο πιθανό είναι να επιβιώσουμε από τους πολλούς κινδύνους του”.
Οι επιστήμονες προσπαθούν επίσης να καταλάβουν πόσο καιρό διαρκούν τα αποτελέσματα της περιέργειας – αν περιέργεια ενός παιδιού κορυφώνεται κατά την έναρξη της σχολικής ημέρας, θα είναι καλό στο να απορροφά γνώση όλη την υπόλοιπη ημέρα; Ή θα χάνει το ενδιαφέρον του;
Αυτό που ο Ρανγκανάθ θέλει να ξέρει, είναι το γιατί μερικοί άνθρωποι δείχνουν μία πιο φυσική τάση περιέργειας από τους άλλους. “Πολλοί είναι οι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων του στρες, της γήρανσης και ορισμένων φαρμάκων που μπορούν να επηρεάσουν την επεξεργασία της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο”, λέει. Γενετικοί παράγοντες μπορεί επίσης να επηρεάσουν το πόσο αδιάκριτοι είμαστε.
“Η κατανόηση αυτών των θεμάτων, θα είχε τεράστιο αντίκτυπο. Θα μπορούσε να βοηθήσει εκείνους που φαίνεται ότι βαριούνται να μάθουν”, λέει ο Ρανγκανάθ.
Η Μπλάκγουελ, η δασκάλα της επιστήμης στην Καλιφόρνια, λέει ότι δεν ασχολείται με αυτό το πρόβλημα πολύ συχνά. Λέει ότι στους μαθητές της, αρέσει να εξερευνούν τα άγνωστα μυστήρια της επιστήμης: Τι συμβαίνει όταν ένα αυτοκίνητο παθαίνει βλάβη; Γιατί μερικοί άνθρωποι μοιάζουν περισσότερο με τη θεία τους από τη μαμά τους; Ποια είναι η εξήγηση των ουράνιων τόξων;
“Λέω στους μαθητές μου, ότι δεν υπάρχει καμία χαζή ερώτηση”, σημειώνει η Μπλάκγουελ. “Αυτό σημαίνει επιστήμη: Να έχεις ερωτήσεις και να αναζητάς τις απαντήσεις”.
Πηγή: NPR
Πηγή έρευνας: Neuron
Photo by Dmitry Ratushny on Unsplash
